Možda je samo “tanak” deo Zemljine atmosfere, ali ima najvažniju ulogu: Danas je Međunarodni dan zaštite ozonskog omotača

Ozonski omotač je možda „samo“ tanak deo Zemljine atmosfere, ali zato ima veoma važnu funkciju – apsorbuje većinu ultraljubičastog sunčevog zračenja. Do 1985. godine nije postojala briga da bi radijacija mogla da stigne na površinu, uzrokojući potencijalnu štetu po ljude i druge žive organizme. Zašto je ta godina ključna i kako je promenila svet zauvek?

Naime, te godine naučnici su otkrili rupu u omotaču, a veruje se da je ozonski omotač počeo da se uništava već sedamdesetih godina. Dve godine kasnije, potpisan je prvi protokol Ujedinjenih nacija koji je postigao univerzalnu ratifikaciju, a iz upotrebe je povučeno gotovo 99 odsto supstanci koje uništavaju ozonski omotač. Poput sastojaka koji su se nalazili u dezodoransima, drugim sprejevima u boci,  frižiderima, izolacijama od pene i klima uređajima…

U znak sećanja na ovaj veoma bitan dan, Generalna skupština UN je 1994. godine proglasila 16. septembar za Međunarodni dan očuvanja ozonskog omotača.

Na ovaj dan ne samo da slavimo postignuća do sada, već i gledamo u budućnost za dublje i brže akcije u okviru Montrealskog protokola.

Kako je sprovođen Montrealski protokol?

Naučna potvrda o uništenju ozonskog omotača podstakla je međunarodnu zajednicu da uspostavi mehanizam saradnje za preduzimanje akcija za zaštitu ozonskog omotača.

Ovo je formalizovano u Bečkoj konvenciji o zaštiti ozonskog omotača, koju je usvojilo i potpisalo 28 zemalja 22. marta 1985. U septembru 1987. to je dovelo do izrade Montrealskog protokola o supstancama koje oštećuju ozonski omotač.

Početna pažnja je bila usmerena na hemikalije sa većim potencijalom za oštećenje ozona, uključujući hloroflugljenike (CFC) i halone. Raspored za prekid hidrohlorofluorougljenika (HCFC) bio je blaži zbog njihovog nižeg potencijala za oštećenje ozona i zbog toga što su takođe korišćeni kao prelazni zamenski proizvodi za CFC.

Hidrohlorofluorougljenici (HCFC) su hemijska jedinjenja koja se obično koriste u sektorima pene, hlađenja i klimatizacije koja uništavaju zaštitni ozonski omotač i doprinose klimatskim promenama. Neophodno je smanjiti i postepeno ukinuti upotrebu HCFC-a u industrijskim praksama.

Hidrohlorofluorougljenici (HCFC) su hemijska jedinjenja koja se obično koriste u sektorima pene, hlađenja i klimatizacije koja uništavaju zaštitni ozonski omotač i doprinose klimatskim promenama. Neophodno je smanjiti i postepeno ukinuti upotrebu HCFC-a u industrijskim praksama.

Raspored za prekid HCFC je uveden 1992. godine za razvijene i zemlje u razvoju, pri čemu su zemlje u razvoju imale zamrzavanje 2015. godine i konačni prekid do 2030. godine za razvijene zemlje i 2040. godine za zemlje u razvoju. Godine 2007. strane potpisnice Montrealskog protokola odlučile su da ubrzaju raspored za prekid HCFC za obe kategorije zemalja.

Pre 15 godina, tačnije 16. septembra 2009. godine, Bečka konvencija i Montrealski protokol postali su prvi ugovori u istoriji Ujedinjenih nacija koji su postigli univerzalnu ratifikaciju.

Dodatni sporazum iz 2016. godine, poznat kao Kigalijski amandman na Montrealski protokol, zahteva postepeno smanjenje proizvodnje i potrošnje mnogih hidrofluorougljenika (HFC). Na panelu je rečeno da se procenjuje da će ovaj amandman izbeći zagrevanje od 0,3–0,5°C do 2100. godine.

Procena je da će se ozonski omotač oporaviti iznad Antartika, gde je oštećenje bilo najgore, do 2066. godine, iznad Arktika 2045. godine, a za oko dve decenije u svim ostalim delovima.