Iako nam planine pružaju beg od gradske gužve, dodir sa prirodom, izvorsku vodu i domaće proizvode neretko joj ne vraćamo isto: ostavljamo đubre za sobom, kidamo ugrožene biljke i na marimo za prirodna staništa životinja krčeći šume za bar još jednim više mestom za našu kuću.
Stoga, ne čudi što su se Ujedinjene nacije odlučile da baš ove godine slogan za Međunarodni dan planina glasi: „Planinska rešenja za održivu budućnost – Inovacije, adaptacija i mladi“.
Da bismo očuvali prirodna dobra moramo da smišljamo inovacije u korist njih, adaptiramo svoje potrebe dok su mladi ti na kojima svet ostaje i često su pokretači promena.
Inovacije su ključne za rešavanje složenih problema vezanih za planinske regione. Obuhvataju tehnološke napretke, poput digitalnih rešenja za praćenje i očuvanje, kao i kreativna rešenja za probleme, poput klimatski prilagođene poljoprivrede i novih pristupa u oblasti života, upravljanja resursima i finansiranja.
Planine: Vodene kule sveta
Planine pokrivaju približno četvrtinu površine sveta i dom su za 12 procenata ljudske populacije. Takođe, planine igraju odlučujuću ulogu u sakupljanju i skladištenju najvrednijeg i najugroženijeg elementa za život na Zemlji: slatke vode.
Reke koje nastaju u planinama su žive veze koje povezuju planinske i nizinske zajednice i obezbeđuju vodu za irigaciju, proizvodnju hrane i domaćinstva. Planine u vlažnim područjima doprinose do 60 odsto ukupnog oticanja u slivovima, dok u sušnim i polusušnim zonama taj procenat raste do 95 odsto.
Međutim, planine su i visoko rizična okruženja; lavine, klizišta, vulkanske erupcije, zemljotresi i poplave izazvane izlaskom voda iz ledena jezera prete životu u planinskim regionima i okolnim područjima, dok krhka tla i vegetacija čine planinske oblasti podložnim ekološkoj degradaciji.
Planinske šume obezbeđuju esencijalne ekološke proizvode i usluge, kao što su drvo, ogrevno drvo, skladištenje ugljen-dioksida i proizvodi iz šume koji nisu drvo. One upijaju i skladište padavine, regulišu površinske i podzemne tokove vode i osiguravaju visoki kvalitet vode, ali i pružaju zaštitu od prirodnih nepogoda. Njihov raznovrstan pokrivač tla i visoko razvijeni korenski sistemi stabilizuju strme padine i štite tlo od erozije.
Planinske regije i zajednice nude širok spektar visokokvalitetnih proizvoda, kao što su organska hrana, napici, rukotvorine, začinsko bilje i lekovite biljke…
Kroz istoriju, planinske zajednice su se često naseljavale u pojedinačnim dolinama, a mnoge planinske regije bile su oblasti povlačenja ili utočišta za autohtone narode, etničke manjine i druge zajednice koje su bile prisiljene da se presele.
Pretnje koje pogađaju milione ljudi
Ipak, planine su snažno pogođene destruktivnim prirodnim procesima. Pomicanje tektonskih ploča izaziva zemljotrese i vulkanske erupcije, dok jake kiše i sneg na strmim padinama uzrokuju lavine, klizišta, odrone, klizišta od zemlje i mulja i poplave.
Kada se ovi događaji kombinuju sa ljudskim intervencijama, naročito izgradnjom infrastrukture i naselja u opasnim područjima, oni se pretvaraju u katastrofe koje uzrokuju štetu, uništenje, povrede i smrt.
Postoji sve veći broj dokaza da su mnoge planinske regije postale sve podložnije katastrofama tokom poslednjih nekoliko decenija.
Nedavni razvojni procesi značajno su smanjili otpornost planinskih zajednica na prirodne nepogode: rast stanovništva, širenje komercijalne poljoprivrede i naselja, kao i sve veća urbanizacija koja je smanjila dostupnost obradivih površina – osiromašeni poljoprivrednici sve više moraju da krče marginalna zemljišta na strmim padinama i skraćuju period pauze u obradi zemlje, a sve više životinja pase na planinskim pašnjacima i šumama.
Sve veća eksploatacija planinskih područja od strane spoljnog faktora kao što su komercijalna poljoprivreda, seča šuma, rudarstvo i turizam, stavlja dodatni pritisak na ove krhke ekosisteme.
Katastrofe u planinama, kao i sile koje ih pokreću, utiču na šire oblasti, ponekad i na celo slivove reka ili rečne sisteme. Kao rezultat toga, takvi događaji ne utiču samo na planinske zajednice, već i na živote ljudi niže nizvodno, pogađajući milione ljudi.
Kakva je održiva budućnost planina?
Za postizanje održivog razvoja planinskih područja, ključno je da svi relevantni akteri budu uključeni i da se podigne svest o planinskim ekosistemima, njihovoj krhkosti, postojećim problemima i načinima njihovog rešavanja.
Da bi se osiguralo da sve relevantne ideje, iskustva i doprinosi budu uzeti u obzir u potrazi za održivim rešenjima, učešće treba da se prostire od međunarodnog ili nacionalnog nivoa do lokalnog nivoa, i treba da uključuje sve grupe zainteresovanih strana, uključujući vladine zvaničnike, naučnike, lokalne zajednice, privatni sektor i nevladine organizacije prenosi Openknowledge.
Prednosti održivog razvoja planinskih područja daleko premašuju granice samih planinskih regija. Na primer, dobro upravljane planinske šume i pošumljavanje degradiranih područja pružaju zaštitu od prirodnih nepogoda, pomažu u regulaciji protoka vode i poboljšavaju kvalitet vode što je od velike važnosti za stanovništvo nizinskih područja.
Međutim, uopšte, troškove implementacije održivog razvoja planinskih područja snose same planinske zajednice, što stvara ekonomski disbalans. Korisnici nizvodnih područja moraju biti svesni ovih mehanizama i pružiti kompenzacije planinskim zajednicama.
Ove zajednice treba da budu kompenzovane za napore u očuvanju i racionalnom korišćenju resursa koji obezbeđuju ekološke proizvode i usluge za nizinska područja. Svi akteri uključeni u ovaj proces moraju postići saglasnost o tome kako vrednovati i raspodeliti troškove održivog razvoja planinskih područja.
To zahteva jasno razumevanje i cenjenje veza između gornjih i donjih delova sliva, kao i alate za pravednu podelu troškova.
Takođe, održivi razvoj planinskih područja može se sprovoditi na različitim geografskim skalama: od vrlo malih oblasti koje pokrivaju samo nekoliko odabranih sela, do većih regiona kao što su čitavi slivovi reka, uključujući one koji prelaze međunarodne granice.
Zbog krhkosti planinskih ekosistema, razvojne aktivnosti uvek treba da prethode pažljivom procenjivanju lokalnih uslova i da budu praćene monitoringom uticaja. Ovo je posebno važno kada se uspešni projekti proširuju na veće oblasti ili primenjuju u novim sredinama sa različitim karakteristikama.
Iako je tema „Planinska rešenja za održivu budućnost – inovacije, adaptacija i mladi“ predložena za 2024. godinu, zemlje, zajednice i organizacije su dobrodošle da proslave Međunarodni dan planina kroz temu koja im je relevantnija.
Pridružite se razgovoru na društvenim mrežama koristeći hashtag #MountainsMatter, postavite ključne poruke ili fotografiju vaše omiljene planine i budite baš vi pokretač pozitivnih promena ka održivoj budućnosti.
Svaki glas je bitan.
